Sau 5 năm triển khai, sáng kiến CAI giúp người trồng cà phê thay đổi thói quen canh tác, hướng đến nông nghiệp trách nhiệm, đáp ứng chuẩn xuất khẩu toàn cầu.

Theo nongnghiepmoitruong.vn

Là người đã gắn bó hơn 20 năm với cây cà phê, ông Nguyễn Văn Lực ở xã Nậm Nung (Đắk Nông) đang chứng kiến sự đổi thay sâu sắc trên vườn cà phê của mình.

Theo ông Lực, trước năm 2022, việc canh tác cà phê của ông cũng như hều hết người dân là phun thuốc sạch cỏ, bón phân nhiều đợt, chạy theo sản lượng. Song càng làm, đất càng chai, cây yếu, năng suất không khá lên, lợi nhuận ngày càng thấp. Bước ngoặt chỉ đến khi ông được mời tham gia lớp tập huấn về quản lý cỏ thân thiện với môi trường nằm trong chuỗi hoạt động của "Sáng kiến hành động tập thể sử dụng vật tư nông nghiệp có trách nhiệm trong ngành cà phê" (gọi tắt là sáng kiến CAI) do Diễn đàn cà phê toàn cầu (GCP) khởi xướng.

“Lúc đầu tôi nghĩ họ lý thuyết suông. Nhưng sau vài vụ thử, tôi thay đổi hoàn toàn. Cỏ giữ lại giúp giữ ẩm đất, giun sống lại, đỡ tưới nước, phân cũng giảm nhiều, cây khỏe hơn, năng suất từ 4 lên 6 tấn, chi phí phân bón giảm gần 40%”, ông Lưc Lực chia sẻ.

Câu chuyện của ông Lực không phải cá biệt. Trong 5 năm triển khai từ 2020 - 2025 tại 5 tỉnh Tây Nguyên, sáng kiến đã đồng hành với hàng ngàn nông dân, chuyển hóa những thói quen canh tác cũ sang mô hình nông nghiệp có trách nhiệm, đồng thời mở ra con đường đưa cà phê Việt Nam tiệm cận các chuẩn mực toàn cầu.

Tại lễ tổng kết sáng kiến hành động tập thể sử dụng vật tư nông nghiệp có trách nhiệm trong ngành cà phê Việt Nam vừa diễn ra tại TP.HCM, ông Nguyễn Quý Dương - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật nhấn mạnh, sáng kiến CAI ra đời khi ngành cà phê đang đối mặt với thách thức về chất lượng và nguy cơ bị loại khỏi các thị trường lớn do tồn dư thuốc bảo vệ thực vật.

Theo ông Dương, sau 5 năm, sáng kiến đã chứng minh rằng thay đổi tư duy là nền tảng để phát triển bền vững. Một trong những thành tựu quan trọng nhất là việc giảm thiểu rõ rệt dư lượng glyphosate - hoạt chất bị kiểm soát gắt gao tại EU. Tỷ lệ cà phê có dư lượng glyphosate đã giảm từ 56% (2020) xuống chỉ còn 1,2% vào năm 2023, giúp Việt Nam đáp ứng các tiêu chuẩn xuất khẩu nghiêm ngặt.

Không chỉ dừng ở góc độ kỹ thuật, sáng kiến còn tạo ra mạng lưới kết nối giữa doanh nghiệp, nông dân, các cơ quan quản lý và tổ chức quốc tế – nền tảng cho mô hình hợp tác công – tư hiệu quả. “Chúng tôi ghi nhận tác động lan tỏa của dự án không chỉ trong vùng thí điểm mà còn mở rộng đến các địa phương khác thông qua tập huấn, truyền thông và mạng lưới kỹ thuật viên địa phương. Đây là bước đầu để nhân rộng sản xuất xanh và tuần hoàn”, ông Dương nói.

Ở góc nhìn tổng thể, TS Lê Quốc Doanh, nguyên Thứ trưởng Bộ NN-PTNT đánh giá cao những kết quả mà sáng kiến của GCP đạt được, đồng thời coi đây là bước đi quan trọng trong hành trình tái cấu trúc ngành cà phê. “Cà phê Việt Nam đã đi một chặng đường dài, từ vài chục nghìn ha thời trước giải phóng đến hơn 700.000 ha những năm gần đây, với kim ngạch xuất khẩu đạt gần 4,8 tỷ USD trong 5 tháng đầu năm 2025. Nhưng để giữ vững và nâng cao vị thế, chúng ta phải chuyển từ sản xuất chạy theo sản lượng sang sản xuất có trách nhiệm,” TS Lê Quốc Doanh nói.

Ông Doanh nhấn mạnh sản xuất bền vững không chỉ là câu chuyện của từng vườn cây, mà là cả chuỗi giá trị từ vật tư đầu vào, canh tác, chế biến đến truy xuất nguồn gốc. “Chúng ta không thể tiếp tục sản xuất kiểu mạnh ai nấy làm, sử dụng thuốc bừa bãi, phân bón thiếu kiểm soát. Đó là lối mòn không đưa đến bền vững”, TS Lê Quốc Doanh nhấn mạnh.

Theo ông Doanh, sự kết hợp giữa nông dân, doanh nghiệp, nhà khoa học và chính quyền là công thức then chốt để tạo ra thay đổi. Ông dẫn chứng từ các chương trình tái canh trước đây, cho thấy khi có gói kỹ thuật minh bạch, đơn giản và dễ áp dụng, nông dân sẽ thay đổi. Và điều đó đang được minh chứng rõ nét qua kết quả của sáng kiến GCP.

"Nếu tiếp tục duy trì tinh thần hợp tác và trách nhiệm như hiện nay, cà phê Việt Nam không chỉ giữ được vị thế xuất khẩu hàng đầu mà còn có thể vươn lên dẫn đầu thế giới về chất lượng và sự bền vững", TS Lê Quốc Doanh bày tỏ.